رسالة حول مسالة رؤیة الهلال (کتاب)« رسالة حول مسئلة روية الهلال» اثر آیت الله سید محمد حسین حسینی تهرانی است كه به بحث در باره لزوم اشتراك افق براى رؤیت هلال براى كشورهاى مسلمان پرداخته و ادله مربوط به آن را ارائه نموده است. ۱ - درباره مؤلفحاج سید محمد حسین بن محمد بن ابراهیم حسینی تهرانی ( متوفاى ۱۴۱۶ ق). وى در ۲۴ محرم الحرام سال ۱۳۴۵ ق در خانوادۀ دانش و تقوا در تهران چشم به جهان گشود. در سن ۱۸ سالگى در سال ۱۳۶۳ ق به قم مهاجرت نموده و دروس سطح را در اين حوزۀ مباركه فرا مى‌گيرد. سپس در درس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی ( متوفاى ۱۳۸۱ ق) و درس خارج اصول آيت الله سید محمد محقق داماد ( متوفاى ۱۳۸۸ ق) و دروس تفسير، فلسفه ، کلام و اخلاق حضرت آيت الله علامه طباطبايى ( متوفاى ۱۴۰۲ ق) حاضر شده و ساليان چند از آنان و به ويژه علامه طباطبایی كه از زمان آشنايى از او جدا نشده و مانند سايه به دنبالش روان بود بهره‌هاى فراوان برد. در سال ۱۳۷۰ ق جهت تكميل دروس خويش به حوزه علمیه نجف كوچ نموده و حدود هفت سال از درس‌هاى تفسیر و اصول آیت الله العظمی خویی ( متوفاى ۱۴۱۳ ق)، آيت الله العظمى سید محمود شاهرودی ( متوفاى ۱۳۹۴ ق) و درس فقه و اصول آيت الله حاج شیخ‌حسین حلی بهره مى‌برد. در سال ۱۳۷۷ ق به تهران بازگشته و در مسجد آباء و اجدادى خويش به امامت جماعت مى‌پردازد. پس از پيروزى انقلاب اسلامى به مشهد مقدس مهاجرت نموده و به تأليف، تدريس و تربيت شاگردان، اقامۀ شعائر دينى و راهنمايى مؤمنان مشغول مى‌گردد وسرانجام آن مرد خدمتگزار دين پس از عمرى سرشار از توفيق و خدمات دينى در ۷۱ سالگى و در نهم صفر الخير ۱۴۱۶ ق بدرود حيات گفت. بدن مطهر اين عالم وارسته پس از تشييع با شكوه و نماز به امامت حضرت آیت الله بهجت ، در صحن مطهر حضرت امام رضا علیه السلام به خاك سپرده شد. ۲ - انگيزه تأليف هدف از تأليف اين رساله، رسيدن به يك وحدت نظر براى مسئله رؤيت هلال و رفع اختلاف‌هاى كشورهاى اسلامى در ابتداى ماه‌هاى قمرى بويژه ماه مبارک رمضان و شوال است. ۳ - ساختار نگارنده، با استفاده از ديدگاه‌هاى فقهى برخى از فقهاى شیعه بويژه فتاواى آیت الله سید ابو القاسم خویی و هم‌چنين اشكال هندسى و موقعيت ماه نسبت به زمين در طول يك ماه قمرى و هم‌چنين با استناد به ادله شرعى( روايات)، به بحث در باره مسئله رؤيت هلال وكيفيت آن پرداخته است. ۴ - گزارش محتوا۴.۱ - فتواى آيت الله خويىنگارنده نخست فتواى مشهور آيت الله سيد ابو القاسم خويى در مورد مسئله رؤیت هلال را بيان كرده كه در آن به لزوم اتحاد كشورهاى اسلامى از لحاظ افق شرعى و كافى بودن رؤيت اجمالى در يكى از آنها براى ساير كشورها براى اثبات رؤيت هلال اشاره شده است. وى دليل اين فتوى را بنا بر مسايل جغرافيايى و اختلاف مشرق‌ها ومغرب‌ها بين كشورهاى مختلف دانسته و معتقد است كه در كشورهايى كه اختلاف مشرق و مغرب آنها كم است و چيزهايى مانند كوه‌ها و ابرها مانع رؤيت هلال ماه مى‌شود، بايد افق شرعى آنها را يكى دانست و تنها در مورد كشورهايى كه اختلاف مشرق و مغرب آنها زياد است بايد تعدد و اختلاف براى رؤيت هلال قائل شد. وى در ادامه به برخى از روايات در مورد شرايط رؤيت هلال و اثبات آن اشاره كرده و كيفيت شهادت شاهدان براى رؤيت هلال رمضان در شروع روزه گرفتن و هلال شوال براى عید فطر و پايان روزه‌هاى ماه رمضان را به استناد اين روايات بررسى كرده است. [۱]
رسالة حول مسئلة روية الهلال، سید محمدحسین طباطبایی تهرانی، ج۱، ص ۳ .
در بخش ديگرى از كتاب، نويسنده به بحث علمى در باره مدار حركت ماه به دور زمين و محاسبه زمانى و مكانى حركت در طول يك ماه قمرى پرداخته و با استفاده از اشكالى هندسى، موقعيت كشورها نسبت به حركت ماه و ميزان رؤيت هلال در ابتداى هر ماه قمرى در اين كشورها بويژه كشورهاى اسلامى را بررسى نموده و طلوع و غروب ماه را در طى اين مدت رصد كرده است. مؤلف ضمن بررسى علمى موقعيت ماه نسبت به زمين و خورشيد در شبانه روز، و ماه قمرى در برخى از شهرهاى ايران و شهرهاى هم‌جوار، ديدگاه‌هاى دانشمندان يونانى و فقهاى شيعه مانند شیخ طوسی را در مورد اختلاف افق و رؤيت هلال بيان مى‌كند. وى هم‌چنين به برخى از آيات قرآن در مورد هلال و رؤيت آن اشاره كرده و رجوع به عرف براى تبيين مسئله را نيز جزء ملاك‌هاى رؤيت هلال دانسته است. در قسمت بعدى، نويسنده به كيفيت شهادت دادن براى رؤيت هلال و نحوه علم پيدا كردن به شهادت شهود پرداخته و چند روایت در مورد قبول يا عدم قبول شهادت شاهدان براى رؤيت هلال ذكر كرده و اين روايات را از نظر دلالتى مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. نويسنده از اين روايات استفاده مى‌كند كه اگر مردم شهر يا كشور ديگرى نيز شهادت دادند كه هلال ماه رمضان يا ماه شوال را رؤيت كرده‌اند بايد از آنها پذيرفت و بر مبناى آن روزه ماه رمضان را افطار كرد، اين قبيل از روايات را مستند خوبى براى قائل شدن به وحدت افق براى كشورهاى اسلامى دانسته و آن را راه چاره‌اى براى برون رفت از اختلاف فتاواى فقهاى شيعه براى رؤيت يا عدم رؤيت هلال در كشورهاى خاص مانند ایران عنوان كرده است. وى در همين راستا به استناد برخى از آراى فقهاى بزرگ شيعه مانند شهید اول و موافقت وى با اتحاد افق كشورهاى نزديك به هم و مخالفت برخى از آنها مانند صاحب حقايق و اصرار وى مبنى بر عدم اشتراک افق‌ها اشاره كرده و دلايل هر كدام از آنها را ذكر مى‌كند. وى هم‌چنين به برخى از روايات استناد مى‌كند كه در آنها صحت روزه افراد در يك شهر و عدم صحت روزه افرادى ديگر در شهرى ديگر به خاطر اختلاف افق و عدم وجود دلايل كافى مبنى بر وقوع رؤيت هلال در آن شهر به چشم مى‌خورد. نويسنده از اين روايات چنين استفاده مى‌كند كه ملاك روزه گرفتن يا افطار روزه فقط رؤيت هلال است كه اين رؤيت با شهادت افراد متعددى كه شهادت آنها علم آور بوده و اثبات كننده رؤيت هلال است، صورت مى‌گيرد. [۲]
رسالة حول مسئلة روية الهلال، سید محمدحسین طباطبایی تهرانی، ج۱، ص ۵۵.
نويسنده رواياتى را كه ملاك افطار و روزه را رؤيت قرار داده‌اند مطلق دانسته و بر همين اساس باز هم بر روى اتحاد افق در كشورهاى مسلمان و هم‌جوار تأكيد كرده و ادعاى خود مبنى بر اين كه اگر به عنوان مثال در كشورى مانند عراق كه هم‌افق با ايران است، رؤيت هلال اعلام شد ايران نيز بايد آن را تلقى به قبول كرده و رؤيت هلال را اثبات شده بداند. نگارنده تأييد صحت ادعاهاى خود مبنى بر اتحاد افق در بلاد نزديك، توسط آيت الله سيد ابو القاسم خويى را نيز درج كرده و ديدگاه‌هاى اصلاحى ايشان در مورد رؤيت هلال را نيز منعكس نموده است. نويسنده هم‌چنين در ادامه مباحث به چند روايت استناد مى‌كند كه در آنها ظن و شك به رؤيت هلال كافى دانسته نشده و تنها در صورتى كه بر اساس شهادت شهودى كه از سخن آنها رؤيت هلال به صورت يقينى استفاده مى‌شود اين رؤيت اثبات مى‌گردد. [۳]
رسالة حول مسئلة روية الهلال، سید محمدحسین طباطبایی تهرانی، ج۱، ص ۱۴۰.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |